Categorie: historie

Isaac Hermanus Somon (1816-1861) was in 1837 de laatste winnaar van de grote zilveren medaille vanwege de koning voor het tekenen naar het levend (waarschijnlijk gekleed) model. Een in huis opgeleid talent, want tussen 1830 en 1836 werd hij vier keer door de Teeken Akademie met eerste prijzen gelauwerd. 

Wie in de familiegeschiedenis duikt, komt wat vreemde wendingen tegen. Grootvader Isaac Somon (1770-1845), getrouwd met Geertruij van den Abeele (ca. 1773-1839), hield zich in de Franse tijd bezig met het huisvesten van soldaten en komt later voor als klerk van de griffie van het departementaal Gerechtshof. Hun zoon Pieter Dingenis (1793-1820) huwde Clara Francina Harmana Eggink (1794-1847). Hoe de in Dwingelo (Drenthe) geboren bruid in Middelburg terecht gekomen is, blijft onduidelijk. Mogelijk liep er een lijntje via de herbergier Hermanus Eggink en had ze daar een dienstje. Uit het huwelijk werd in 1814 Geertruij Johanna geboren en op 15 juni 1816 Isaac Hermanus. Het echtpaar woonde toen op de Vlasmarkt, nu nummer 44. Pieter Dingenis stond bij de aangiftes te boek als ‘agent de transport’ en als secretaris.

In 1819, Pieter Dingenis is dan 26, echtgenoot en vader van 2 kinderen, werd hij in Den Haag als militair ingeschreven en is naar Nederlands-Indië verscheept. Daar is hij al op 21 december 1820 te Weltevreden (Batavia) overleden. Clara Francina Harmana Eggink trad als weduwe van Pieter Somon op 15 oktober 1838 in het huwelijk met de een stuk jongere timmerman Isaak van den Abeele (1806-1876). Die bracht 2 kinderen uit een eerder huwelijk met Catharina Slaakweg mee, waaronder Lambertus Adriaan (1830- ?) die in 1847 op de Teeken Akademie primus naar ornament werd. Uiteindelijk werd hij scheepstimmerman en vertrok via Vlissingen (1855) naar Amsterdam (1867).

Hoe verging het nu Isaac Hermanus Somon? Hij huwde in 1849 de 25-jarige Maria Pieternella Harthoorn die veertien dagen na de geboorte van hun dochter in februari 1856 stierf. Uit zijn tweede huwelijk (1858) met Johanna Adriana Jansen (1828-1911) stamde Frederik Johannes Somon (1859-1939) die het tot een professionele (portret)schilder buiten Zeeland bracht. Isaac Hermanus Somon was vergulder en rijtuigschilder, eerst aan de Nieuwe Haven 31 en later op de Wal. Ergens moet hij hebben leren schilderen, aangezien hij in 1843 adverteerde voor lessen aan huis. Sterker nog, een ver familielid Eggink (dus van moederskant) liet deze eeuw ergens op een genealogische site weten een zelfportret van hem te bezitten. Wij houden ons aanbevolen (En: Eggink komt in mijn stamboom voor!)

Zijn gezondheid was slecht en zo belande hij in november 1860 in het Gasthuis en stierf op 3 februari 1861. Het dochtertje Cornelia Jacoba uit zijn eerste huwelijk verbleef toen in het Burgerweeshuis. Tijdens de ziekte van haar man en als weduwe voorzag Johanna Adriana in haar levensonderhoud als dienstbode. De betrekking bij jhr. mr. J.P. Boddaert in Oostkapelle liep eind 1869 op een klein drama uit. Er was verdenking van diefstal en haar aanstelling werd opgezegd. Bij het vertrek werd haar bagage gecontroleerd, waarin stukjes boter, thee, suiker, een mesje, een kippenei, 3 pennenhouders en een gele wollen lap werden aangetroffen die haar broodheer toebehoorden. De Middelburgsche Courant sprak er schande van: ƒ 90 ’s jaars en dan zoiets! De rechter veroordeelde haar voor diefstal ter waarde van ƒ 2,55 en een halve cent tot 2 maanden eenzame opsluiting en betaling van alle kosten. 

Arnold Wiggers

Het bestuur van de Teeken Akademie Middelburg heeft op 29 februari de Stadstekenaars 2024 aangesteld. Daarbij is het voorstel van de beide jury’s gevolgd. Wethouder Eduard Smit maakte donderdagmiddag in het Stadhuis op de Markt de namen bekend

MEREL VAN RENS stadstekenaar Middelburg 2024 in de categorie liefhebber.

De jury heeft uit 5 inzendingen gekozen voor de tekenaar die de meeste nieuwsgierigheid naar het tekenwerk op basis van het plan oproept. Iemand met een sterke en sociaal onderbouwde visie op het tekenen van Middelburg als haar stad. Een tekenaar die zin heeft op de minder voor de hand liggende plekjes in Middelburg te gaan tekenen, of zoals ze zelf verwoord: ‘de klassiekers én de underdogs, de rauwheid én de natuur’.
Een kandidaat die potentie heeft om te groeien en nieuwsgierig maakt naar wat uit haar stadstekenaarschap voort gaat komen.

Jury: Lucy de Graaf, Agnes den Hartogh en Mick Jansen

ARIAN VAN DIJK stadstekenaar Middelburg 2024 in de categorie beroeps.

De jury had dit jaar slechts 3 inzendingen te beoordelen, die alle van goede kwaliteit waren. Gekozen is voor Arian van Dijk, omdat hij zich al bewezen heeft als tekenaar van straatscènes in verschillende steden. Zijn plan van aanpak voor het in beeld brengen van Middelburg is helder: ‘het oude en nieuwe Middelburg met alles wat daarbij hoort: de bebouwing, mensen, dieren, transportmiddelen, bewegwijzering, straatmeubilair, bomen, reclames; alles wat de stad ademt, roert, beweegt en symboliseert’. 

Het plezier en de kunde is erg groot. Vooral waar het losjes en snel geschetst is.

We kijken uit wat deze stadstekenaar het komende jaar gaat doen. 

Jury: Monika Dahlberg, Ramon de Nanni en Nanda Runge

Op 29 februari nemen we feestelijk afscheid van Janice Ys en Richard & Luna Dijkwel als Stadstekenaars 2023. We kijken terug op een succesvolle tentoonstelling in de Drvkkery. Als opwarmer voor de nieuwe stadstekenaars nog een kleine selectie. 

Dezelfde bijeenkomst in het Stadhuis aan de Markt dient ook om een nieuw seizoen in te luiden. Wethouder Eduard Smit zal dan de namen van de Stadstekenaars 2024 bekend maken. Opnieuw zal dan een Stadstekenaar in de categorie Beroeps worden benoemd en een Stadstekenaar in de categorie Liefhebber. Wordt vervolgd.

Arnold Wiggers

De bekendste van de drie generaties Munters (allen loodgieter), die door de Teeken Akademie onderscheiden zijn, is meteen de oudste. Hoe oud deze Huijbertus precies geworden is, blijft ietwat onduidelijk. De vroegste geboortedatum komt voor op een briefkaartje van G. ter Meule aan Frederik Nagtglas uit 1889. Ter Meule werkte op de Middelburgse secretarie en stuurde op verzoek van de sinds 1884 in Utrecht wonende Nagtglas met enige regelmaat biografische gegevens over Zeeuwen die een plek zouden vinden in zijn Levensberichten van Zeeuwen. Ter Meule heeft toentertijd de bronnen nog onder handbereik gehad: hij noteerde dat Huijbertus Munters 24 augustus 1768 uit het huwelijk van Johannes Munters en Jacoba de Bruijne was geboren. Bij het verschijnen van het Levensbericht in 1891 was dat geboortejaar (door een redactiefoutje?) een decennium opgeschoven: 1778. Huijbertus zelf gaf bij de volkstelling in 1812 de eerste mei 1775 als geboortedatum op. Toen hij in 1859 naar zijn dochter in Vlissingen verhuisde, werd dit bijgesteld tot de eerste mei 1776, zodat bij zijn overlijden op 23 oktober 1867 de ambtenaar van de burgerlijke stand in Vlissingen toch een respectabele 91 als leeftijd kon invullen.

Huijbertus huwde in december 1803 Margrieta Francina de Rover (ca. 1774-1859), weduwe van Izak van den Bos, met wie ze een zoon had. De firma Munters & Zoon zou in verschillende samenstellingen in Middelburg een begrip in het loodgietersvak blijven. Na Huijbertus en zijn zoon Johannes, kwamen diens zonen Huijbertus jr (1838-1921) en Johannes (1843-1887). De zoon van de eerste – Jan Pieter (1878-1920) – sloot de loodgietersdynastie in deze lijn af. Zijn 4 broers werden ambtenaar of leraar en 3 ervan trokken naar Holland. Alleen oudste broer Johannes (1877-1932) bleef op Walcheren als commies van de polder. 

Wat maakte Huijbertus nu zo bekend vergeleken met zijn door de Teeken Akademie ook onderscheiden zoon Johannes en kleinzoon Huijbertus jr.? Bij een onweer van 24 op 25 mei 1819 deed ‘een der blixem Stralen, brand ontstaan in het houte bekleedsel der groote loode Vangbak aan de Zuidzijde der Choorkerk’. Huijbertus woonde om de hoek op de Wal en was als spuitvoerder van de brandspuit in de Abdij op die vroege maandagmorgen de 25^e mei snel ter plekke. Nagtglas weet in het Levensbericht te melden dat hij het waagde ‘zich van den toren naar de kapitale goot te laten afglijden’ en het brandende stuk hout wist los te rukken en in de met water gevulde goot uit te doven. Het eerste citaat komt uit een in de PZMC in 1934 aangehaalde brief van de kerkmeesters van 31 mei 1819 aan Munters. De brief ging vergezeld van een zilveren zaktabaksdoos voor de held met inscriptie. Het stadsbestuur schonk hem een zilveren medaille met een afbeelding van de door de bliksem getroffen kerk en ook een inscriptie aan de keerzijde. De Maatschappij tot Nut van ’t Algemeen, departement Middelburg, vereerde hem in 1820 met de dubbeldikke zilveren medaille en een honorair lidmaatschap. 

Willemina Munters-Joosse, weduwe van commies Johannes, schonk in 1939 de tabaksdoos en de penning van de stad aan het Zeeuws Genootschap. De medaille van ’t Nut was in 1938 al aangekocht. In de collectie van het Genootschap bevindt zich ook nog de medaille vanwege de koning die Huijbertus jr. in 1861 als primus in de bouwkunde aan de Teeken Akademie ontving. Mooi om te weten dat naast de prijsbanden ook deze memorabilia uit de familie Munters bewaard zijn!

Arnold Wiggers

Zeg ‘Dijkwel’ en je denkt ’auto’ en dan vooral Citroën. Begonnen aan het Noordpoortplein waar de restanten van de oude stadspoort de ingang naar de werkplaats vormden, was er een Dijkwel-garage aan de Veerse weg en in Vlissingen waar ook andere merken gevoerd werden. En dat is nog zo, met de nadruk op de Franse merken. Behalve met auto’s heeft Richard ook wat met tekenen. Street-art is wel zijn ding en daarin is Banksy zijn idool. Zelf heeft hij in jongere jaren ook op straat getekend. Vooral auto’s en dan natuurlijk Citroëns als de 2CV oftewel de (lelijke) Eend. Hij vertelde dat hij nog wel eens die tekeningen in de stad tegenkomt, want hij werkte toen niet op papier …

Toch was het geen uitgemaakte zaak dat hij ‘in auto’s’ ging. Hij heeft na de middelbare school nog een poosje rechten gestudeerd, wat niet tot een diploma heeft geleid. De aantrekkingskracht van de Franse voitures bleek groter dan die van het wetboek. Gelukkig bleef hij ook tekenen en heeft zijn dochter Luna (8 jaar toen ze als mede-stadstekenaar begon) in zijn enthousiasme meegesleept. Afgelopen jaar hebben vader en dochter als de Stadstekenaar Liefhebber verschillende hoeken en hoekjes in Middelburg getekend. Het idee was om beiden hetzelfde te tekenen, waarbij het perspectief dan duidelijk verschillend zou zijn: een volwassene en een kind kijken immers niet op dezelfde manier, al was het maar dat Luna ongeveer half zo groot is als haar vader.

Richard en Luna hebben een eigen pagina op Instagram (zie https://www.instagram.com/stadstekenaarmiddelburg/)

Behalve hun werk vind je daar ook foto’s van hun gezamenlijke tekensessies. En natuurlijk ook van het inrichten van de expositie in de Drvkkery. Een vrolijke verzameling tekeningen waar het plezier van afspat, met fotootjes erbij van de getekende objecten. Inmiddels is Richard ook begonnen met schilderen. Het zal niet verbazen dat op een van de eerste werken een DS (de Snoek) en het iconische Citroën-busje de HY, tegenwoordig zeer in trek als food-truck, prominent op het doek zijn gezet.

Arnold Wiggers

Nog tijdens de uitzending kwamen de appjes binnen: ‘De Teeken Akademie op tv in het programma Tussen kunst en kitsch’. Werkelijk overweldigend hoeveel mensen mij ‘s avonds en daarna benaderd hebben over de prijsbanden die op zondagavond 28 januari 2024 op tv getoond werden. Dat waren overigens niet alleen Zeeuwen! Een mijnheer uit Australië toonde 6 prijsbanden ooit door de Teeken Akademie aan voorvaders uit de familie Munters uitgereikt. Hij had ze meegenomen naar Nederland, omdat hij vond dat ze hier hoorden en wilde wel eens weten wat ze waard waren. Van antiquaar Bas Hesselink kreeg hij te horen dat zo’n € 5.000 zou zijn. 

De teneur van de appjes was dat de banden in een openbare instelling in Middelburg horen. Helemaal mee eens. Als eerste komt de ZB in beeld, die een actief verzamelbeleid voor Zeeuwse boekbanden heeft. Sterker nog, de ZB heeft zo’n 20 banden van de Teeken Akademie in bezit, van de naar mijn inschatting ongeveer 500 die tussen 1778 en 1854 ooit zijn uitgereikt. Met enige regelmaat worden deze qua uitvoering unieke banden uit de kluis onder het gebouw gehaald en aan het publiek getoond. 

De Munters’ banden zouden een mooie aanvulling vormen, ook al ontbreekt vooralsnog nadere informatie. Welke prijsbanden uit de familie Munters zouden het kunnen zijn? 

In het jubileumboek Om prijs en plaats (2004) komen 3 generaties Munters als laureaat voor, allen loodgieter in Middelburg. Tezamen komen ze 6 keer voor als laureaat. Zou dat ook zesmaal een boek zijn geweest?

Huijbertus Munters (1776-1867) ontving in 1795 een aanmoedigingsprijs in de 1^e klas naar prent. Dat was een troostprijs, door de dirigerende leden Frescarode en Tessèdre d’Ange uit eigen zak betaald: het lot had beslist dat de eerste prijs naar Johannes Jacobus de Man ging. Door het ontbreken van het archief voor 1940 en van vele jaargangen van de Middelburgsche Courant in deze jaren, is het onduidelijk of Huijbertus nog meer prijzen heeft gekregen. Op de tafel in het tv-programma waren 2 marokijnen (rood geitenleer) banden te zien, die tot voor zover we nu weten tot 1806 werden uitgereikt. Mogelijk is een daarvan de prijs uit 1795, die door de bijzondere bekostiging extra interessant is. En de andere? 

Zoon Johannes (1806-1887) kreeg zeker 2 boekgeschenken: in 1822 als primus in de 3^e klas en in 1824 als primus in de 1^e klas naar prent. Die laatste uitverkiezing had hij aan het lot te danken, waarmee dit nu eens in voordeel van de Munters uitviel. Kleinzoon Huijbertus (1838-1921) werd tweemaal naar prent onderscheiden (1854 en 1855) en in 1861 als primus in de bouwkunde. Waren dat ‘boekgeschenken’? Nee, vanaf 1854 werden leerlingen van de Teeken Akademie alleen nog vereerd met medailles, getuigschriften en lof, waaruit dat ook bestaan mag hebben. Huijbertus jr. kreeg in 1854 een kleine medaille, in 1855 een grote en in 1861 de zilveren medaille namens de koning. 

De opdrachten voor de onderscheiden leerlingen lijken in de boeken te zitten, dus een blik erin zou onmiddellijk duidelijk maken wie de winnaars (Munters en aangetrouwde familie?) waren. Punt is dat de uitzending van zondagavond al in het voorjaar van 2023 is opgenomen. Zijn de boeken dan al verkocht? Volgens antiquaar Hesselink berusten de boeken bij familie in Nederland die helemaal niet van plan is hun erfgoed te vervreemden. Mochten ze van gedachten veranderen: er is in Zeeland volop belangstelling.

Arnold Wiggers

In de Drvkkery hangt tot 9 maart het werk dat Janice Ys maakte als stadstekenaar Middelburg 2023. Werk dat heel bedachtzaam gemaakt is. Elk werk of kleine reeks van werken is het resultaat van een uitgebreid onderzoek. Haar werken bestaan uit een gelaagdheid van wat is, wat geweest is en zou kunnen. Zelf zegt ze ervan dat het in een ‘zoete-popcorn-setting’ gemaakt is, wat soms wringt. En dat laatste hoort ook zo, want dan ga je intenser kijken en blijft er mogelijk wat hangen. Wie goed oplet ziet in de tekening Middelburg geMARKeerd wie haar favoriete schilder is: Mark Rothko (1903-1970). En zo is bij elk beeld een verhaal te vertellen. Neem vooral de moeite -letterlijk, want het is wat klein geprint- om ook de toelichtingen die ze maakte te lezen. Kijk dan nog eens en probeer haar verhaal te zien. 

Wie is Janice Ys? 

Janice Maria Mancini Ys is in 1987 te Vlissingen geboren, in een Haags-Antilliaans gezin.

Ze dacht dat ze modeontwerpster wilde worden. Maar na stages bij de televisieserie ‘Goede Tijden, Slechte Tijden’ te Aalsmeer als junior fashion stylist (2008) en als ontwerper bij Studio Hergebruik te Rotterdam (2009) kwam ze erachter dat haar werkelijke interesse lag bij het tekenen en schilderen. Ze zag dat ze door middel van mode-schetsen al karakters uitbeeldde en is dat ze gaan uitdiepen. In die periode heeft ze ook geïllustreerd voor het modetijdschrift ELLE magazine Nederland.

Haar werken worden beïnvloed door popcultuur/cult, (kunst)geschiedenis, actualiteiten, psychologische dynamiek en film. Ze wil beeldend verhalen vertellen, waardoor haar schetsen veelal dan ook met geschreven taal beginnen. Een tekst van Ys met haar ‘film-idee-in-1-zin’ belandde in 2009 in de top 5 van het Nederlands Film Festival (NFF) te Utrecht.

In 2015 was Ys onderdeel van een Europees duurzaamheids-project van Coolpolitics voor ontwerpers en kunstenaars. Het programma omvatte masterclasses omtrent het thema en werd afgesloten met de groepstentoonstelling Art Intervention in het Kreativquartier in München.

Naast haar artistieke werk is Ys werkzaam in de geestelijke gehandicaptenzorg op een teken en schilder dagbesteding. Niet toevallig bevindt die zich in de buurt van Toornvliedt.

Arnold Wiggers

Wat ze precies in die hoek van de stad deden is onbekend, maar het waren enkele militairen die in de nacht van 23 op 24 januari 1855 de brand in de grut- en pelmolen van de firma Le Nobel & Zoon aan de Seisstraat opmerkten. De brandwachten waren snel ter plekke, wat niet voorkwam dat om half drie het fabrieksgebouw instortte. Heldhaftig optreden van de ketelmeester voorkwam dat de stoomketel ontplofte. Door de vlammen heen wist hij de kraan te openen, waardoor het water wegstroomde en de druk in de ketel wegviel. 

Le Nobel zat niet bij de pakken neer. Met een respectabel aantal notabelen werd in 1856 de N.V. Middelburgsche Stoompellerij en Meelfabriek opgericht met een kapitaal van ƒ 110.000, die aan de Seisstraat verder ging. Er werd een fabrieksruimte ingericht en in 1860 werd het pakhuis toegevoegd zoals dat nu nog aan het binnenpleintje staat. Hoewel de investeerders hoge verwachtingen koesterden, werd het bedrijf geen groot succes. Tot een echte meelfabriek is het nooit uitgebouwd. Het pellen van rijst bleef de voornaamste activiteit, totdat ook daarmee in 1865 werd gestopt.

De ondernemer Le Nobel had meer plannen. Vermoedelijk achter de kruidenierswinkel op de hoek van de Sint Janstraat en Lange Delft begon hij in 1856 een sigarenfabriek. Zoveel investeringslust bracht J.C. le Nobel in 1857 nog eens op de lijst van 52 hoogst aangeslagenen in Zeeland, weliswaar opnieuw als hekkensluiter. Dat jaar werd hij geacht ƒ 715,19 aan het Rijk te betalen voor zijn bezittingen in Middelburg en nu ook in Veere en in Westkapelle. 

De sigarenfabriek leek het beter te doen dan de Stoompellerij. Volop werden jongens en leerlingen geworven. Geen wonder de fabriek moest worden vergroot, merkte de Middelburgsche Courant op, die het succes aan het goede fabricaat toeschreef. In 1860 werkten er 120 personeelsleden, waarmee het in Middelburg het bedrijf was met het meeste personeel. Dat vroeg om publicitaire actie. Op 30 mei 1863 kreeg sigarenfabriek Le Nobel & Zoon uit Den Haag te horen dat het bedrijf voortaan het Koninklijk Wapen mocht voeren. 

Dan stort het imperium in: bij vonnis van 13 januari 1864 werd J.C. le Nobel failliet verklaard. In feite was het de firma Le Nobel & Zoon die kopje onder ging. Zoon Christiaan Gerardus Lijnaard le Nobel probeerde de familienaam te redden. Op 17 januari adverteerde hij in de krant van Middelburg, maar ook in die van Terneuzen en Sluis, dat hij met behulp van bevriende heren ‘een kruideniersaffaire en handel in koloniale waren en sigaren’ zou beginnen, mede om ‘in het ongelukkig lot zijner dierbare betrekkingen te voorzien’. 

Op 2 februari werd een verkoping in het ouderlijke pand aangekondigd: 2 zwarte koetspaarden, een luxe rijtuig, 2 sleperswagens en wat al zo bij een stal en paarden behoorde, alsmede voorraden azijn en soda, winkelgereedschappen en zo meer. 

C.J. Lijnaard le Nobel zou later in het ouderlijke huis op de hoek Sint Janstraat en Lange Delft met de zaak verder gaan en ook een sigarenfabriek onder de naam De Eenhoorn exploiteren. Zijn vrouw Anna Gesina Josephine Leitz uit Zeist die hij in 1867 huwde stond hem daarin bij. 

Een happy ending zat er echter niet in. De jonge Le Nobel stierf in 1871, 37 jaar oud. Zijn vader, de primus naar naakt levend model 1830 stierf 2 jaar later. De weduwe Le Nobel-Leitz vertrok met haar zoontje naar Rotterdam. 

Arnold Wiggers

Zie voor de stoompellerij het artikel van A.F. Franken in De Wete (2000)

https://tijdschriftenbankzeeland.nl/issue/wet/2001-04-01/edition/0/page/23?query=nobel&sort=issuedate%20descending&page=2

Intrigerend, die Johannes Cornelis le Nobel (1809-1873). Hij kon tekenen als de besten: in 1825 en 1826 was hij primus in zijn klas en in 1828 sloot hij zijn opleiding aan de Teeken Akademie af als primus in de 1^e klas naar pleister. In 1829 en 1830 volgden dan nog de prijzen naar (naakt) levend mensbeeld. Toch was hij niet voor de kunst bestemd. Het potlood zou hij vooral gebruiken om te rekenen. De familie Le Nobel was zeer ondernemend. Verschillende firma’s Le Nobel buitelen in de 19^de eeuw over elkaar heen. Ook in de partnerkeuze vond men elkaar: Een broer (Pieter Paulus) van de bekende ondernemer Dirk Dronkers (1801-1881) was getrouwd met een zus (Pieternella Cornelia le Nobel) en de relaties waren warm. Ook elders in de provincie was de familie in de 19^e eeuw nadrukkelijk aanwezig. 

Johan Cornelis was de enige zoon van Christiaan Gerardus Lijnaar le Nobel (1778-1833) en Jacoba Dina Kuijpers (ca. 1780-1829), naast 2 dochters. Dat Lijnaar werd door verschillende nakomelingen van Jan Lenart le Nobel aan de achternaam toegevoegd, om zich van andere takken te onderscheiden. Christiaan Gerardus had een handel in kruideniersartikelen en koloniale waren in de Lange Delft, hoek Sint Janstraat, tegenover het voormalige West-Indische Huis. De zoon zal bij vader in de leer zijn geweest. Vanaf januari 1832 werd hij medevennoot en ging de zaak verder als firma Le Nobel & Zoon. Nog een grote verandering die maand was zijn huwelijk met Catharina Geertruida Johanna Bal Snijders (1807-1878). 

Zij was de dochter van Jacobus Bal Snijders (1784-1844) en Anna Adriana van der Plas (ca. 1784-1840). Mr. Bal Snijders was advocaat en aan de Rechtbank verbonden, waar hij het tot Rijksadvocaat bracht. Nu was C.G. Lijnaar le Nobel (zoals hij zich vaak noemde) een van de bestuurders van de Kamer van de Koophandel en van daaruit benoemd in de Rechtbank van Koophandel. Hij was daar ook plaatsvervangend rechter, terwijl Bal Snijders griffier was. Veel juridische kennis was daar niet voor nodig, want het ging louter en alleen om faillissementen. Kortom, een kwestie van optellen en aftrekken. Hoe dan ook: men kende elkaar en het huwelijk van hun kinderen zal beslist tussen ‘ons-soort-mensen’ zijn geweest. 

Op 16 maart 1833 stierf Christiaan Gerardus op relatief jonge leeftijd. Zijn schoondochter liep op de laatste dagen en beviel op de 27^e van een zoon. Dat deze als Christiaan Gerardus Lijnaar gedoopt werd, zal een eerbetoon aan zijn grootvader zijn geweest. Het echtpaar Le Nobel-Bal Snijders kreeg 6 kinderen, van wie er vier volwassen werden. Erg oud werden ze overigens niet. Hebben de drie zonen les gehad op de Teeken Akademie? Voor jongens uit dit milieu lijkt na 1840 dit schooltype afgedaan te hebben. Anderzijds bleef het gymnasium voorbehouden aan de toplaag van de samenleving. Voor jongens uit de ondernemersklasse was er inmiddels het stedelijk instituut van middelbaar onderwijs, met ‘nuttige’ vakken. 

Johan Cornelis wist zich verder op te werken. De afhandeling van de erfenis van zijn schoonvader Jacobus Bal Snijders in 1844 werd door hem ter had genomen. Wellicht gaf hem dat financieel extra ruimte, want hij kocht in dat jaar een terrein en gebouwen in de Seisstraat. Hier stichtte hij een door stoom aangedreven grut- en pelmolen onder de naam Le Nobel & Zoon die in november 1846 volgens de Middelburgsche Courant in volle werking was. 

Een soort van ‘finest hour’ moet de krant van 2 mei 1854 zijn geweest, waarin de lijst van 52 hoogst aangeslagen ‘in ’s Rijks Directe Belastingen’ werd gepubliceerd. Met een aanslag van ƒ 532,31 nam J.C. le Nobel (zijn geboortedatum 13 augustus 1809 werd mede gepubliceerd) weliswaar de 52^e plek in, maar toch! 

En er zat meer in.

Arnold Wiggers

Een succes waarvan de echo nog lang over de stad schalde: het 50-jarig jubileum van de Teeken Akademie in 1828. Met een plechtige jaarvergadering waarin zowel de gouverneur als de burgemeester aanwezig waren. Secretaris Herklots hield een mooie rede waarin hij terugkeek en prachtige vergezichten schetste. Tijdens de prijsuitreiking die natuurlijk ook plaatsvond, werd Martinus Pouwelsen (1806-1891) onderscheiden als beste tekenaar naar het naakt levend mensbeeld. Daarmee stond hij op gelijke hoogte met zijn oudere broer Willem (1801-1873) die die eer in 1826 te beurt gevallen was. De wezen Pouwelsen hadden binnen de boezem van het bestuur een warm plekje, dat hiermee nog eens extra verguld werd. En dan was er nog die overzichtstentoonstelling van (oud)leerlingen en in Middelburg woonachtige kunstenaars waaraan het publiek zich gedurende een drietal dagen begin oktober vergapen kon in het museumgebouw in de Lombardstraat, hoek Latijnse Schoolstraat.

Daartussen hingen ook 2 vermoedelijk niet al te grote werken van leerling Johannes Cornelis le Nobel (1809-1873), dat jaar onderscheiden als primus in de 1^e klas naar pleister. Schilderingen op glas, een techniek die in die periode erg in opkomst was en vanuit Franrijk via Antwerpen in het noorden navolging kreeg. De drager (glas) maakte uiteraard dat het kunstwerk bescheiden van formaat moest blijven. De kans op breuk was fenomenaal. In feite een methode van werken, waarbij het voorgestelde direct op de drager geplaatst kon worden, waarna de achtergrond er omheen ingevuld werd. Was het werk klaar, werd het omgedraaid en ingelijst. Het resultaat was voor tijdgenoten verbluffend: net echt! Voor onze ogen lijkt het nog het meest op een kleurenfoto en heeft het vergeleken met schilderen op doek of paneel erg weinig diepte. Het behoeft weinig betoog dat ook al waren de achter-glas-schilderijen beperkt van formaat, de sneuvelkans hoog was. Van Le Nobel hingen er een fruit- en een bloemstuk. Van primus naar het naakt 1795 Willem van Dullemen (1768-1846) waren ook 2 werkjes in dezelfde techniek te zien: 2 geschiedkundige voorstellingen uit de fabelleer. Zouden ze aan Ovidius’ Metamorphoses zijn ontleend?

Na zo’n jubeljaar gaat het leven door. Een nieuw schooljaar en opnieuw de mogelijkheid om naar naakt model te tekenen. Alleen bleek bij de uitreiking van prijzen in 1829 geen medaille te zijn uitgeloofd in deze discipline. De maker van de beste tekening ‘naar naakt levend menschbeeld’ het talent Johannes Cornelis le Nobel werd met een boekgeschenk vereerd. Merkwaardig genoeg werd Le Nobel het jaar daarop opnieuw primus naar levend model. Het heeft er alle schijn van dat dat niet naar een naakt model was. Het is het jaar waarin op 25 mei in de Middelburgsche Courant een advertentie verscheen waarin de dirigerende leden een cursus naar gekleed model aankondigden. Op woensdag en zaterdag werden voor gekwalificeerden vanaf eind mei 1830 gedurende 3 maanden gratis ‘Collegien’ georganiseerd. 

Vervolgens waren het nog de latere docent Johannes Tuyter (1834) en Isaac Hermanus Somon (1837 en niet 1836 zoals in ‘Om prijs en plaats’ staat) die als primus naar levend -vermoedelijk gekleed- model in de boeken werden bijgeschreven. In 1840 aan de vooravond van de verhuizing naar de Lange Sint Pieterstraat was zoals reeds gezegd nog eenmaal sprake van tekenen naar levend naakt toen aan Willem Christoffel Sprenger een aanmoedigingsprijs in die categorie uitgereikt werd. 

Arnold Wiggers