‘[In Vlissingen] steeg de hart verscheurende jammerkreet met een verdubbeld hulpeloos kermen en gillen, dat zich allerwegen deed hooren, van alle zijden ten hemel op, daar de nood ten hoogsten toppunte rees, de woedende Zee alles in hare vaart dreigde mede te slepen of te vernielen en het grimmend gevaar alle redding en uitkomst geheel scheen te verbannen, terwijl de tooneelen van verwoesting en ellende, die zich, toen de dageraad aanbrak en vervolgens, aan het oog vertoonden, alle verbeelding overtroffen.’
Aan het woord is dominee S. van Hoek die de stormvloed beschreef, die Zeeland en andere delen van Zuidwest Nederland in de nacht van 14 op 15 januari 1808 trof. IJselijke taferelen schetst hij. Hoe het water de binnenstad blank zette en vooral in de laaggelegen Paardenstraat en Palingstraat slachtoffers maakte, dat deel van de stad waar de bevolking door de economische malaise toch al zo was getroffen. Beschrijvingen van in bed verdronken vrouwen en kinderen, maar ook dappere reddingen. Zelfs de kat die uren op een richel boven de deur met de snuit boven water had gezeten en zo overleefde, kreeg een plaatsje in zijn boek Natuur- en geschiedkundige beschrijving van den verschrikkelijken watervloed tusschen den xiv en xv van Louwmaand MDCCCVIII dat later in 1808 in twee delen bij Loosjes in Haarlem verscheen. Maar liefst 31 slachtoffers waren er in Vlissingen te betreuren, die met naam en straat worden genoemd. Meerdere personen werden in een door de stad betaald massagraf bijgezet, om de toch al berooide nabestaanden kosten te besparen.
Hoe beeldend ook het taalgebruik van Van Hoek, de behoefte aan beeldmateriaal van de ramp bij het publiek was groot. Daar werd in voorzien door 7 gravures als uitklapplaten toe te voegen. De rampbeelden van Vlissingen (4), Veere (1) en Kruiningen (2) werden vervaardigd naar tekeningen van Johannes Hermanus Koekkoek (1778-1851). In 1803 was hij gelauwerd aan de Teeken Akademie als primus in het tekenen naar naakt model. Koekkoek ontwikkelde zich tot een romantisch zeeschilder die teruggreep op voorbeelden uit de Gouden Eeuw èn hij is de stamvader van generaties schilders met de naam Koekkoek, waarvan zoon Barend Cornelis (1803-1862) de bekendste is. Hoewel het her en der in de literatuur als gegeven opduikt, is er geen hard bewijs dat vader of een van de vier schilderende zonen aan de Teeken Akademie tekenles gedurende de winter-avondklassen gevolgd hebben. Wel hebben J.H. en B.C. naar naakt model getekend, maar dit onderdeel kon gevolgd worden door een ieder die over voldoende kwaliteit beschikte, ook zonder opleiding aan de Middelburgse academie. Vader Johannes heeft in de behangselfabriek van Thomas Gaal gewerkt en zal daar zijn talenten verder ontwikkeld hebben, want Thomas Gaal was immers tekendocent aan de Teeken Akademie. En zoon Barend was op 13-jarige leeftijd al zo ver gevorderd dat er werk van hem te zien was op de expositie in de Teeken Akademie ter ere van het bezoek van Willem I in 1817. Wat had die in schoolbanken te zoeken?
Waar de originele tekeningen gebleven zijn is niet duidelijk. Intrigerend zijn drie foto’s uit het voormalige archief van Vlissingen die sterk lijken op gravures uit het boek, maar die beslist niet van de gedrukte versies gemaakt zijn. Naar de originelen?
Arnold Wiggers
