‘Toon mij uw boekenkast en ik zeg u wie u bent’

Hoewel we niet binnen kunnen kijken, weten we wel wat er bij de eerste secretaris van de Teeken Akademie in de kast stond. Na zijn overlijden op 20 maart 1788 duurde het tot 6 oktober voordat in de woning van Leendert Bomme in de Lange Delft in Middelburg de boeken onder de hamer kwamen. Niet alleen boeken trouwens, zo leert de titelpagina van de veilingcatalogus. Ook een flinke hoeveelheid prenten, portretten en tekeningen; ertsen, mineralen, agaten; hoorns, schelpen en zeegewassen; opgezette vogels en vlinders in glazen kassen, insecten op alcohol; schilderijen, medailles, bronzen en pleisterbeelden; astronomische, optische, mechanische en mathematische instrumenten; boekenkasten en andere bijzonderheden. De firma Pieter Gillissen en zoon organiseerde de veiling en verzorgde de – gratis – catalogus. Zonder te weten welke boeken in de kast stonden, is uit de opsomming op de titelpagina al duidelijk dat Bomme in natuurlijke historie en exacte wetenschap geïnteresseerd was.

Voordat we op titelniveau mogen grasduinen in de veilingcatalogus, wil Gillissen in een voorwoord nog wel kwijt dat het een uitzonderlijk rijke en nette verzameling betreft.’ Elk, die den Overledenen gekend heeft, weet, dat alle zyne Liefhebberyen in de daad keurlyk, zeer zinnelyk bewaard en eenes kundigen Liefhebbers over waardig zyn.’

De veiling duurde van maandag tot en met vrijdag. Voor en na de middag werd een verkoopsessie gehouden, waarbij naar de te onderscheiden categorieën geveild werd en niet naar de volgorde van de catalogus. Hoe zit dat? Traditioneel – en deze dus ook – is een veilingcatalogus ingedeeld in boeken, overig drukwerk en andere zaken, waarbij de boeken zijn gerangschikt naar formaat en vervolgens gegroepeerd naar inhoud. De rubriek ‘Bijbels, Godgeleerde en kerkelijke geschiedenissen’ gaan bij elk formaat voorop. Deze categorie werd dan ook op de maandag van losbladig, via klein naar groot (folio) verkocht. Dat moet een boel geblader in de catalogus met zich mee hebben gebracht, maar het zal gewerkt hebben.

Wat had Bomme in zijn boekenkasten – die ook geveild werden – tussen de 1249 boeken staan, dat met de Teeken Akademie in verband gebracht kan worden? In de rubriek ‘Natuurkundige, Medicynsche enz., …’ vinden we in het formaat quarto:

176. G. de Lairesse groot Schilderboek, 1740. 2 delen op groot pap[ier] met pl[aten in 1 r[ibben] b[and]. [over het schilderen en graveren]

177. K. van Mander groot Schilderboek, Amst[erdam] 1618 nette h[alf lederen] b[and].[over Italiaanse en Vlaams / Duitse / Nederlandse (schilder)kunstenaars]

En in het kleinere octavo:

659. A. Houbraken groot schouburg der Nederlandsche konstschilders, 1718 beste druk 3 deelen met fraaye pl[aten] h[alf lederen] b[anden]. [= vervolg op nr. 177].

660. K. van Mander leven der schilders, 1764 met pl[aten] 2 deelen in nette fr[anse] banden]. [= bewerking van 177 door Jacobus de Jongh]

661. J. van Gool leven der Nederl[andse] kunstschilders en schilderessen, 1750. 2 deelen met fraaye pl[aten] fr[anse] b[anden]. [= aanvulling en verbetering van 659]

662. De Piles beschouwing der schilderkunde, 1756 fr[anse] band.[over het schilderen]

663. [De Piles] leven der voornaamste schilders, 1725 h[alf lederen] b[and].[kritieken op Europese schilders]

664. C.A. du Fresnoy over de schilderkonst, 1733 h[alf lederen] b[and].[theorie over de schilderkunst. Vertaling uit het Frans]

665. G. Braamkamp Cabinet van schilderijen met de pryzen waar voor verkogt zyn, 1771. [= verslag van de veiling van in zijn tijd beroemde verzameling van ruim 320 Nederlandse schilderstukken te Amsterdam, door Gerrit Braamkamp bijeengebracht.]

666. L. Bomme redenvoering ter inwying van het teeken-Collegie te Middelburg, nette fr[anse] b[and] ver[guld] op het plat.

667. [L. Bomme] ’t zelve boek ing[enaaid].

668. C. Ploos van Amstel redenvoeringen in de Teeken-Academie te Amsterdam, 1785.

669. J. Reynold redenvoeringen over de Studie der schilderkonst, 1787. [= over de vorming van jonge kunstenaars. Vertaling uit het Engels]

670. F. le Comte konst-cabinet der Bouw- Schilder- en Graveerkunde, 1745. 2 deelen met pl[aten] h[alve] fr[anse] b[and]. [= over de verschillende disciplines met beknopte levensbeschrijvingen. Vertaald uit het Frans.]

671. W. Gilpyn verhandeling over de Prenten 1787. [= over prentkunst en kunstenaars. Vertaald uit het Engels.]

672. De Volmaakte Verwer, Leid[en] 1733. [= over het bereiden van o.m. olieverf]

673. J.F. Lindenberg nieuwe verligter, 1738. [= over het bereiden van o.m. waterverf en vernis]

674. Beschryving der werken der schilderkonst in verscheide Kerken en Kloosters. [= betreft Antwerpen. Uit 1739. Bestemd voor bezoekers van de stad].

In totaal 18 stuks (bijna 1,5%). Afgezet tegen bijvoorbeeld de hoeveelheid boeken met een religieuze inhoud (366 stuks = 34%) lijkt dat niet veel. Bovendien zitten er nog 2 exemplaren van zijn eigen inwijdingsrede tussen en een soort toeristische gids.

Kijken we verder, dan zien we een ontzagwekkende verzameling prenten en tekeningen. Naast 16 grote werken met gebundelde prenten en 28 prenten en tekeningen in lijsten achter glas, bevat de catalogus 863 apart beschreven kavels. Wat de schilderijen betreft, neemt Gillissen de moeite om 18 schilderijen apart te noemen en vervolgens te melden dat er nog 60 à 70 schilderijen verkocht zullen worden. Belangstellenden zullen de werken ter plekke op vrijdag en zaterdag 3 en 4 oktober tijdens de kijkdagen hebben kunnen zien. Voor ons blijven ze onbekend, net zoals de vraag onbeantwoord blijft of ze als tekenvoorbeeld in de Teeken Akademie gediend kunnen hebben.

titelpagina van de ‘Catalogus van voortreffelyke en zinnelyk geconditioneerde boeken, een menigte prenten, portraitten en teekeningen; verder een schoone party ertzen, mineralen … en andere byzonderheden: Alles verz. en nagelaten door den heere Leendert Bomme. : welke alle zullen verkogt worden … te Middelburg .. 6 October 1788. Pieter Gillissen – UBA: KVB Nv 516. Digitale versie beschikbaar via de catalogus van de UBA en Google E-Books.