In het jubileumboek ‘Om prijs en plaats’ uit 2004 schreef Jan de la Hayze over de 7 oude schilderijen uit het bezit van de Teeken Akademie die in 1902 bij Frederik Mulder in Amsterdam werden geveild. Is er iets ter aanvulling te vinden? Over Joachim de Beuckelaers De Vismarkt schreef ik eerder. Ook bijzonder: een kostbaar, anoniem gotisch schilderij.
De Middelburgse regent mr. Willem Aarnout Kien van Citters (1756-1794) schonk in 1787 bij het betrekken van het Museum Medioburgensis een -naar men destijds dacht- echte Albert Dürer, ‘Salomon die aan de afgoden offert’. Dürer viel als maker al snel af. In de loop van de negentiende eeuw kwam Jan Gossaert van Mabuse bovendrijven, totdat Frederik Nagtglas daar vraagtekens bij zette. Victor de Stuers, de grote restauratiearchitect en kenner van de gotiek, meende zelfs een signatuur op het schilderij ontdekt te hebben: Bus of Buys, maar wie dat dan geweest moest zijn, bleef onduidelijk. Het werk werd in de catalogus van Müller in 1902 maar toegeschreven aan een Primitieve Vlaamse Meester.
Het Rijk bood € 5.900 en het stuk ging naar het Rijksmuseum. Volgens de IISG-koopkrachtformule zou dat nu zo’n € 85.000 zijn. Veel geld; maar beslist onvoldoende, mocht het heden ten dage op de markt komen. In 1948 werd het paneel van 97 x 68 cm in bruikleen gegeven aan het Mauritshuis. Behalve vervaardiger, werd ook de voorstelling heroverwogen. Volgens de laatste inzichten kijken we naar Augustinus die een offer brengt aan een afgod van de Manicheeërs. Nog in de jaren ’90 heette de maker een onbekende meester die het werk rond 1480 geschilderd zou hebben.
Wie de sites van beide instellingen bezoekt, verwacht dezelfde informatie aan te treffen over het schilderij. Inderdaad vermelden beide dat Kien van Citters bezitter van het werk is geweest. Na hem zou mr. Nicolaas Cornelis Lambrechtsen van Ritthem (1752-1823) het stuk bezeten hebben en het aan de Teeken Akademie hebben gelegateerd. Zo ging het echter niet. Hier zal het Rijksmuseum 2 schilderijen door elkaar hebben gehaald, waarover een andere keer meer. Over de voorstelling (Augustinus) en het jaar van vervaardiging (1480) zijn de instellingen het eens, zij het met een vraagteken.
De vervaardiger is andere koek. Het Mauritshuis voert nu op basis van een toeschrijving in een catalogus uit 2004 een navolger van Rogier van der Weyden op. Het Rijksmuseum heeft een uitgebreide documentatie op zijn website staan waarin de Brusselse schilder Aert van den Bossche als meest waarschijnlijke vervaardiger wordt aangewezen. Onderzoek leverde op dat ‘ons’ schilderij onderdeel van ten minste een drieluik geweest is waarvan de andere delen in Dublin en Parijs zijn. Op de laatste is ook een nog niet geheel afgebouwde Brusselse kerktoren te herkennen, die tussen 1480-1485 werd voltooid. De datering is goed onderbouwd.
Een bruikleen, dus op zaal? Welnee. Dit schilderij uit de boedel van de Teeken Akademie is net als de Vismarkt tot het depot veroordeeld.
Arnold Wiggers