Landschapsschilder en kunstbevorderaar Willem Jan van den Berghe

De kans is groot dat de kinderjaren van Willem Jan van den Berghe (1823-1901) en zijn zusje Catharina Wilhelmina (1826-1912) door gebrek gekenmerkt zullen zijn. Op papier zag het er bij het huwelijk van hun ouders Pieter Engelz van den Berghe en Elisabeth Laurina de Gruson in augustus 1822 zo slecht niet uit: hij liet noteren dat hij directeur van het weeshuis was en zij particuliere. Overdreven jong waren ze met respectievelijk 34 en 36 jaar ook niet, wat hen in staat zal hebben gesteld wat geld achter de hand te hebben. Helaas. Een paar maanden na de geboorte van zijn dochtertje doet Pieter een dringend beroep op het provinciaal bestuur hem te benoemen op een vrijgekomen plaats op de griffie. Vier jaar lang heeft hij in het Bedelaarsgesticht voor eigen rekening geprobeerd ‘lakens, baaijen en carsaaijen’ te laten weven wat geen succes is geworden. Het zou kunnen dat hij het Armenweeshuis -op de plek van het Gasthuis- in deze jaren bestierde, dat als weeshuis in 1812 verlaten was. Hij is van zijn directeurschap in het gesticht ontheven, zo noteerde een klerk, en bevond zich nu zonder enig bestaan. Aangenomen werd hij niet, ook niet in 1828 toen hij tweemaal solliciteerde. Hij stierf in 1855 als expediteur. Willem Jan was toen al een gerenommeerd kunstschilder. 

Hoe was hij na zo’n start zover gekomen? Als jongeling had hij een kantoorbaantje en bezocht in de wintermaanden de lessen op de Teeken Akademie. Met succes. In 1842 werd hij tot de beste in de eerste klas naar prent uitgeroepen. In 1845 volgde nog een prijs in doorzichtkunde, waarna hij naar Antwerpen vertrok om bij stadgenoot -ook leerling van de Teeken Akademie- Abraham van der Waeyen Pietersz. (1817-1880) te leren schilderen, mogelijk met steun van honoraire en dirigerende leden van de Teeken Akademie. Op een expositie in Brussel in 1848 viel hij in positieve zin op. Tussen 1847 en 1851 maakte hij studiereizen naar de Ardennen, het Zwarte Woud, Beieren en Tirol. Middelburg hield hem in de gaten en zo was er in augustus 1850 van Van der Waeyen en Van den Berghe werk te zien in de Teeken Akademie. Een jaar later werd er weer werk van hem getoond en meldde de Middelburgsche Courant dat hij van zijn reizen was teruggekeerd. Kiezen voor Middelburg deed hij voorlopig niet. Tussen 1853 en 1862 woonde hij in Den Haag, waar hij verder aan zijn oeuvre en reputatie als landschapsschilder werkte.

Herten bij avondlicht, olieverf op paneel, W.J. v.d. Berghe (1823 – 1901) – twentsveilinghuis.nl

Na zijn definitieve terugkomst naar de Zeeuwse hoofdstad zette hij zich waar mogelijk in voor de bevordering van de kunst. In 1864 was er een schilderijententoonstelling in de bovenzaal van het Stadhuis. De criticus van de krant ging kijken. Niet al het werk besprak hij, maar bij Willem Jan van den Berghe bleef hij even stilstaan. Er waren twee werken van hem te zien en ‘het doet ons genoegen deze schilder niet in Tyrol te ontmoeten’. (Toen moest de expositie van 1866 nog komen waar het thema bergen door minstens 3 schilders werd behandeld… ) Hij zag een positieve ontwikkeling in het werk van de kunstenaar. De krant wilde nog wel even kwijt dat ƒ 0,25 als entree toch wel erg gortig was, wilde men ook de gewone man binnenkrijgen. En juist die kunstpromotie lag Willem Jan na aan het hart. (wordt vervolgd)

Arnold Wiggers