Maand: juni 2023

Stadstekenaar 2023

We zijn halverwege het kalenderjaar en we zijn benieuwd hoe het met Janice Ys de Stadstekenaar 2023 gaat. Bij de voorzitter van de Teeken Akademie thuis tekende deze het volgende op:

“Mijn tekeningen ontstaan door associaties. Als ik door Middelburg loop en mijn oog valt op iets, dan ga ik verbindingen leggen en vragen stellen. Ik fotografeer de situatie en ga op onderzoek uit. Als ik mijn antwoorden gevonden heb en mijn gedachten geordend, maak ik een tekstje op basis waarvan ik ga tekenen. In mijn tekeningen combineer ik herkenbare plekken te combineren met met verhalen over gebeurtenissen die met die plaats te maken hebben of zouden kunnen hebben. In mijn eerste tekening voor de Teeken Akademie lijkt de Sint Jorisdoelen op de Balans het onderwerp te zijn. Bij nadere beschouwing zie je dat ik op mijn manier het Slavernijmonument als uitgangspunt heb genomen.

Momenteel leg ik de laatste hand aan een tekening waar heel Middelburg centraal staat. Mijn oog viel op een plattegrond uit de eerste helft van de zeventiende eeuw en ik was meteen getroffen door de verhoudingen. De kaartenmaker heeft de stad volgens de regels van de gulden snede weergegeven. Ik zie er ook een slakkenhuis in, waar je ook van alles bij kunt bedenken… 

Inmiddels ben ik ook gevallen voor het digitale tekenen. Het geeft zoveel vrijheid en mogelijkheden. Tuurlijk is het charmant om je potloden te slijpen, het papier te voelen en als het ware te ruiken waar je mee bezig bent. Maar ik ben om, al was het maar het gemak waarmee je overal kunt werken zonder een hele tekenkist en papier mee te moeten slepen. 

Naast het tekenen heb ik een baan in de geestelijke gezondheidszorg, waardoor je ook met andere ogen naar bepaalde zaken kijkt. Wat me op het moment erg bezighoudt zijn de vele steekincidenten op Walcheren. Procentueel worden hier meer messen gedragen en er mee gestoken dan in de grote steden! Daar zou ik graag wat tegen doen, ook met mijn tekeningen.

Door mijn werkwijze zijn het niet de monumenten en andere toeristische hoogtepunten in de binnenstad die mijn bijzondere aandacht hebben. Dat zijn veel eerder de wat vergeten stegen en de straatjes, die je eerder achterkanten zou noemen en ook hun verhalen (kunnen) hebben. Trouwens ook Middelburg buiten de veste, inclusief Arnemuiden, heeft mijn belangstelling. Ik ga er eens rustig rondfietsen en de omgeving op me laten inwerken.”

Het gaat goed, zoveel is duidelijk. We zijn ervan overtuigd dat er aan het eind van het jaar een spraakmakende, gelaagde reeks tekeningen over Middelburg zal zijn.

Arnold Wiggers

Adriaan Marinus Geijp (1855-1926) was een zeer productief kunstschilder. Met regelmaat duikt er werk van hem op bij veilinghuizen en op veilingsites. Geboren in Middelburg vertrok hij rond 1880 met vrouw Margaretha Jenneke Kautz (1855-1917) en 2 kinderen naar Den Haag, waar hij tot zijn dood bleef werken. Daar werden nog 12 kinderen (bron Wiewaswie.nl) geboren. Bij zijn overlijden waren van deze 14 kinderen nog 3 in leven. Elders is zelfs sprake van in totaal 17 kinderen, waarvan er 3 de pensioengerechtigde leeftijd bereikten. 

Mijn oog viel op een ‘Gezicht op Middelburg’ dat onlangs op verschillende veilingsites opdook. Oordeel zelf. Er mag veel verdwenen zijn in Middelburg, doch dit heeft er nooit gestaan. Een snelle beschouwing van zijn werk laat veel sfeer-werk zien, wat gezien zijn productie voor de handel ook verklaarbaar is. Traceerbare situaties zijn er nauwelijks of niet, waardoor het werk beter verkoopbaar was.

Dan was er ook nog de mededeling dat hij lessen op de Teeken Akademie in Middelburg zou hebben gevolgd. Gezien zijn geboortejaar en de sluiting van de academie in 1867 kan dit hooguit het laatste seizoen 1866-1867 zijn geweest. Mogelijk heeft hij tekenlessen gevolgd aan de Burger Avondschool die vanaf 1867 in het gebouw aan de St. Pieterstraat van start ging. 

Adriaan (of André) geldt vooral als autodidact, wat enige nuance behoeft. Schilder- en tekentalent zat in de familie. Zijn vader Johan Frederik Geijp (1813-1892) was schilder en had de Teeken Akademie in 1831 afgesloten als beste in de hoogste klas tekenen naar pleister. Daar zal hij les hebben gehad van onder anderen zijn eigen vader Johan Godfried Geijp (1776-1848), waarover later meer. Deze grootvader van Adriaan had een eigen zaak, waar zijn zoon Johan Frederik behalve de grove kwast ook het penseel voor decoratief werk zal hebben gehanteerd. Huwen deed Johan Frederik in 1842 in Zierikzee met de aldaar geboren Wilhelmina van Sas (1817-1888). Het paar vestigde zich in Middelburg. Opmerkelijk feitje is nog dat ze het in de zomer van 1859 aan de stok kreeg met ene Maria Kuijpers, wat resulteerde in een veroordeling tot een boete van ƒ 3. 

Johan Frederiks iets jongere neef, Jacobus Geijp (Middelburg 1814- Veere 1902) was ook schilder, opgeleid aan de Teeken Akademie, waar ook hij van Johan Godfried Geijp, zijn oom, les zal hebben gehad. Jacobus was primus in de hoogste klas naar prent in 1834, waarna hij de academie zal hebben verlaten. 

Jacobus begon in februari 1844 een eigen zaak in de Kapoenstraat B 34, liet hij zijn stadgenoten in de krant weten, met daarachter: ‘jongen nodig’. In mei liet hij, opnieuw per advertentie, weten dat hij met Petronella Meeuse (Middelburg 1812-Veere 1891) getrouwd was. Hoewel haar geboorteakte in Middelburg is opgemaakt, komt ze in de burgerlijke stand verder voor als Koudekerkse. In juli 1868 verhuisde het gezin naar Veere, nadat zijn zaak in de Middelburgse Kapoenstraat (nu A 18) sinds mei 1867 voor rekening van een viertal firmanten, waaronder Jacobus, werd voortgezet. Hoe dat precies zat, is onduidelijk.

Tekeningen, decoratiewerk of schilderijen zijn noch van Johan Frederik, noch van Jacobus bekend. Als zij al vrij werk maakten, blijft het gissen wat zij vastlegden. Van Adriaan Marinus is er te kust en te keur. 

Arnold Wiggers

“De vaas!” zegt Luna en ze gaat op het kanon zitten. Haar vader komt naast haar zitten, ze hebben allebei een strohoed op. “Vandaag tekenen we de vaas.” We zijn op het Abdijplein in Middelburg. Ik spreek de Stadstekenaars van Middelburg, vader Richard en dochter Luna Dijkwel. 

Luna bladert door haar boekje, op zoek naar een leeg vel. In haar hand heeft ze een fineliner.  “Met dikte 1 kan je het lekkerst tekenen,” vertelt ze. “Thuis teken ik met potlood, dan heb ik een tafel. Maar hier is het tekenen met een pennetje het fijnst.” 

Ze laat tekeningen uit haar schetsboek zien en legt ze naast de tekeningen van haar vader. “Kijk, hier waren we bij de Gistpoort, en daar het Lulgebouw. Die heb ik in 3D getekend.” Vader en dochter tekenen steeds samen hetzelfde. Dat levert een boeiend dubbelperspectief op. 

En vandaag tekenen ze dus gezamenlijk de vaas op het Abdijplein. Het was ooit een waterpomp, zo vindt Luna uit. Ze tekent daarom nog twee rondjes. Eentje voor de hendel en eentje waar het water uit kwam.

Een van de medeoprichters van de Teeken Akademie in 1778 was Abraham Meertens (1747-1823). Tot aan zijn dood bleef hij ook als tekenmeester aan de academie verbonden, naast zijn werkzaamheden als kunst- en behangselschilder. Volgens een lijkdicht moet hij een echte kindervriend en een populaire leraar zijn geweest. 

Hoewel over zijn persoonlijke leven niet veel bekend is, lijkt het erop dat Abraham Meertens (hij noemde zich lang Abraham Junior) zelf geen nageslacht had. In 1797 komt hij in een telling voor als 51-jarige weduwnaar. Gegevens over dit huwelijk ontbreken, zelfs de naam van de partner blijft verborgen. In 1803 trad de toen 56-jarige Abraham opnieuw in het huwelijk. Op 29 mei 1803 ging hij in ondertrouw met Elisabeth Jacoba Scheffens (ook Scheffers) (ca. 1772-1862), wat wel betekend zal hebben dat er in juni getrouwd is. Bij het opmaken van de boedel ten behoeve van de successie in 1824 is de veel jongere weduwe zijn universele erfgename en erft zij het huis aan de Wal. Van kinderen, ook uit een eerder huwelijk, is dan geen sprake. Opmerkelijk is de waarde van de schilderijen en tekeningen die op ƒ 270 getaxeerd werd. Best een bedrag, gerekend naar ƒ 900 waarop het huis werd geschat. Mogelijk was ‘liggende Brakhond, bij eenig dood Wild’ ook nog in het huis op de Wal. Het schilderij was in 1828 tijdens de expositie ter gelegenheid van het 50-jarig bestaan in het academiegebouw Museum Medioburgensis te zien. 

Frederik Nagtglas weet in zijn Levensberichten van Zeeuwen te melden dat de Teeken Akademie een portret van hem bewaarde. Niet lang na het verschijnen van dit naslagwerk, in juni 1893 verkocht het bestuur het gebouw in de Lange Sint Pieterstraat, waarna het voortvarend ontruimd moest worden. De gemeente wilde voor de start van het nieuwe schoolseizoen in de winter nog wat verbouwingen doorvoeren. Het Zeeuws Genootschap had in het nieuwe museum (sinds 1888) aan de Wagenaarstraat nog voldoende ruimte en wat als Zeeuws geclassificeerd kon worden verhuisde daarnaartoe. De meest kostbare schilderijen zouden als niet-Zeeuws in Amsterdam in 1902 verkocht worden. Toch is in de collectie van het Genootschap het portret van Meertens niet te vinden. Onduidelijk is ook wat het geweest is: een schilderij of een tekening en door wie?

Bij de schenking van Erik Velhorst aan het Genootschap dit voorjaar is een getekend portretje van een heer in een ovalen lijstje achter glas. De zichtmaat is maximaal 9 x 7 cm. In 1989 is het oude etiket verwijderd en de achterkant opnieuw dichtgeplakt. Alleen de originele datering, 1815, is bewaard gebleven. De tekst van de oorspronkelijke achterkant is opnieuw als volgt genoteerd: ‘Meester Mertens. Getekend door A.Z. van Prooijen’. De tekenaar moet Adriaan Gerrit van Prooijen (1796-1854) zijn geweest, die in 1815 zijn opleiding aan de Teeken Akademie afsloot met de zilveren medaille als hoogste onderscheiding in de tekenkunst. Zou hij uit erkentelijkheid zijn tekenleraar Abraham Meertens hebben getekend? Een (school)meester Mertens of een andere onderwijsgevende Meertens is in die tijd in de wijde omtrek van Middelburg niet te vinden. Abraham Meertens heeft hiermee een gezicht gekregen. 

Arnold Wiggers