Zo werd Willem Jan van den Berghe (1823-1901) in zijn necrologie genoemd, die op 10 juli 1901, een dag na zijn overlijden, in de Middelburgsche Courant verscheen. ‘Met een oogopslag wist hij een goed schilderij van een minder goed te onderscheiden.’ Blijkbaar betrof dat kritisch-zijn vooral zijn eigen werk: ‘hij werkte ijverig en nauwgezet en onder wat hij wrochtte komt zeer veel goeds voor’. Zijn leerlingen wist hij ‘liefde voor de kunst in te boezemen’, ondanks dat de schrijver onder hen vooral middelmaat zag.
Onvermoeibaar heeft hij zich vanaf zijn definitieve vestiging in Middelburg in 1862 tot aan zijn dood ingezet voor alle initiatieven die tot doel hadden kunst onder het publiek te brengen. Voor de vereniging Uit het Volk-Voor het Volk en voor het Kunstmuseum liep hij zich blijkbaar het vuur uit de sloffen. Hij wist kunstenaars te bewegen werk naar Middelburg te zenden voor exposities en hielp tentoonstellingen inrichten, waarin ook werk van hem te zien was. Daarbij moet hij dat met veel ‘plichtsbesef’ hebben gedaan, ‘zonder zich op de voorgrond te dringen’. Of dat een keurig eufemisme is om aan te duiden dat andere heren uit de betere kringen uiteraard de eerste viool in dit soort organisaties speelden? Het standsverschil zal voelbaar zijn geweest.
In 1877 werd Willem Jan van den Berghe de Zeeuwse correspondent voor Vereeniging tot Bevordering van Beeldende Kunsten. Een door de Amsterdamse Maatschappij Arti en Amicitiae in 1845 opgerichte vereniging. Voor ƒ 5,00 kon men lid worden, wat zonder meer jaarlijks recht gaf op een steendruk. Tevens diende het als lot voor de jaarlijkse loterij, waarvoor nieuw werk bij kunstenaars werd aangekocht. Ook dit correspondentschap bleef de kunstenaar tot het levenseind toe vervullen.
Toen het initiatief om te komen tot een standbeeld voor Frans Hals zich vanuit Haarlem in 1895 over het land verspreidde, was het waarschijnlijk geen verrassing dat W.J. van de Berghe, naast andere heren, in het comité hier ter plaatste zitting kreeg.
Sociaal betrokken was Van den Berghe ook. In augustus 1875 werd Zuid-Frankrijk getroffen door ernstige overstromingen. De ellende trok internationaal aandacht en ook de kunstsector in de Lage Landen betoonde zich actief. In Antwerpen werd een grote loterij georganiseerd met ingebrachte kunstwerken als prijs. Van den Berghe werd de Middelburgse promotor. Loten waren te koop bij Boekhandel Den Boer en bij hem aan de Londense Kaai H 66 (nu nr 9). De vrijgezelle schilder voerde daar een huishouden met zijn eveneens ongehuwde zuster Catharina Wilhelmina (1826-1912). Uiteindelijk zou de verloting pas in juni 1876 plaatsvinden en het lijkt erop dat niet alle loten een koper hadden gevonden.
Een ander initiatief waar hij zich voor inzette was het St. Nicolaasfeest voor kinderen van min- en onvermogenden in 1889. Maar liefst 1375 kinderen kwamen voor dit feest in aanmerking, waar een dames en een heren comité zich voor inzetten, om niet alleen geld, maar ook ‘in onbruik geraakt speelgoed’ bijeen te brengen voor een heerlijk avondje.
Wat dr. J.C. de Man aan de groeve over de schilder heeft gezegd, is niet overgeleverd. De necroloog kraakte in de krant een dag na het overlijden alvast een kritisch nootje, want ‘mocht hij –voor een deel als gevolg van zijn eigenaardig karakter- niet door allen op de rechte waarde worden geschat, toch een open plaats nalaat’.
Arnold Wiggers
